ئەگەر بڵێن نامووس بنەمای ژێرینەی، توندوتیژی، ھەڵاواردن و زاڵێتی سێکسی لە وڵاتێکە کە پێکھاتە لە داب و نەریتە ھیچ جێگای ھووفەیەک نییە، ھەرچەند کە کوشتنی نامووسی تەنیا تایبەت بە کۆمەڵگا نەریتێکان و دواکەوتووکان نییە و لە وڵاتانی پێشکەوتووش دا بە دیمەنێکی لاوازتر بوونی ھەیە بەڵام ئەوەی ئاشکرایە ئەوەیە کە لە وڵاتانی دواکەوتوو کوشتنی نامووسی جگەلە بەرفراوانی زۆرتر لە بیر و ڕای گشتی ناحەزێکی کەمترێ ھەیە و ئەو ھەستیاری کولتووریە بەستێن بۆ بڕەو پێدانی کوشتنی نامووسی زۆرتر دابین دەکات بەم پێیە نامووس و کوشتنی نامووسی زۆرتر کێشەیەکی کۆمەڵگاییە کە ڕیشەی لە سانکای کولتووری و کۆمەڵایەتی وڵاتانی دواکەوتوو دا ھەیە.
بەڵام کوشتنی نامووسی چییە؟
ئێستاکەش پێناسەیەکی ڕوون و ورد لە کوشتنی نامووسی کە به کوشتن بە بیانووی پاراستنی شەڕەفیش نێو دەبردرێ نەخستراوەتە ڕوو و لە نموونەی وەکوو دامەزراندنی پێوەندی دڵدارانەی ناباو، خیانەت بە ھاوژین، زیناح، ھەڵاتن لە ماڵ و.... کە ھەڵسوکەوتی دژ نامووسی، داوێن پیسی، بەدناوی و سووکی ئەژمێردرێ ڕوودەدات، زۆر جاریش بڵاوبوونەوەی دەنگۆیەکی بێ بنەما لە ئاستی گشتی دەبێتە ھۆی بەدناوی بنەماڵەیەک و ودیھاتنی کوشتنی نامووسی، ئەو جۆرە کوشتنانە ئاکامی ھەڵسوکەوتێکی توندوتیژانەیە کە بە پێی ئەو پیاوانی بنەماڵەیەک یەکێک لە خێزانی ماڵی بریتی لە ( خوشک، کچ، دایک، ھاوسەر و کچی مام) بە ھۆکاری ھەبوونی پێوەندی حەرام دەکوژن تا بە گومانی خۆیان لککەی بەدناوی و سەرشۆڕی لە داوێنی بنەماڵە و کەسوکار خاوێن بکەنەوە و قوربانی ئەسلی ئەو کوشتنانە ژنان و کچانن.
کوشتنی نامووسی ڕیشەی لە مێژوویی کۆنی ئێران داھەیە و ئێستاکەش بە تێپەڕ بوونی ڕۆژگاریکی دوور و درێژ لە ئەو سەردەمە بەردەوام کوشتن بە بیانووی پاراستنی شەڕەف لە ئێران لە سەر ھێزی خۆی ماوەتەوە و ھەموو ڕۆژێک زۆرتر لە ڕۆژانی تر شایەت و گوێ بیستی خەبەری ئەو جۆرە کوشتنانە دەبین سەبارەت بە چۆنێتی و ھۆی ئەو کوشتنانە توێژەرەکان ھۆکاری زۆریان ئاشکرا کردووە بەڵام بۆچوون وایە ڕۆلی کولتوور لە پەرە پێدان بە کوشتنی نامووسی لە کۆمەڵگە بەرچاوترە، مەبەست لە ڕۆڵی کولتووری ھەمان سانکایە کە ڕیسا و گرنگی کۆمەڵگایەک دیاری دەکات ئەو ڕیسایە کە بە پاراستنی نامووس و شەڕەف بەھایەکی زۆرتر لە گیانی مرۆڤەکان دەدات، سانکا کولتوورێکە کە بۆ خەڵک دابین دەکا کە بێ نامووسی، بێ بایەخییە و نامووس بە ژنانەوە گرێ دەدا،
بەڵام لە ڕاستی دا بۆچی کەسێک دەبێ نامووسی کەسێکی تر بێ؟
چ کەسێک پێناسە بە نامووس و بێ نامووسی دەکات؟؟
بێ گومان وەڵامی ئەو پرسیارانە تەنیا دەتوانین لە ناوەڕۆکی بنەمای کولتووری و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەی نەریتی دا بدۆزینەوە کە لەسەر بنەمای پیاوسالاری و بە ھۆی ھێزی پیاوانە بە نامووس و بێ نامووسی پێناسە دەکرێت، ئاشکرایە کە لە ئەو جۆرە بنەمایانە یا بنەمای پیاوسالاری و نەبوونی بەرامبەری و دادپەروەری سێکسی ژنان لە ھەر لایەک تووشی لاوازی و بێ ھێزی دەبن، پیاوان لەو بارودۆخە بە قازانجی خۆیان بەھرە دەبەن و ژنان بە سەرمایەی خۆیان دەزانن و ھەر چەشنە دەستدرێژی و چاولێکردن بەوان بە عەیب و سەرشۆڕی دەزانن و بۆیە لە وڵاتانێک کە ژنان پێگە و مافی کۆمەڵایەتی دابین کراویان ھەیە کەمتر بەرەوڕووی کوشتنی نامووسی دەبنەوە و بە پێچەوانە لە وڵاتانێک کە پێگەی ژنان لاوازترە کوشتنی نامووسی زۆرتر ڕوو دەدات کەواتە خەڵکی ئاوا کۆڵەڵگایەک رووشانی شەڕەف و ئابڕووی خۆیان زۆر بە ژان تر دەزانن تا بە لەدەست دان یا مردنی کەسووکار یا خۆشەویستەکانیان لە وەھا کۆمەڵگایەک نامووس وەکوو پێوەر و سەرچەشنێکە بۆ ھەڵسەنگاندن، ھەژین، و پێگەی ئەندامی خۆی ئەژمێردە دەکات، لە کۆمەڵگایەکی نەریتی، شەڕەف و داوێن پاکی ژن تەنیا ھی ژن نییە بەڵکوو سامانێکی ھاوبەش و گشتی بنەماڵە و تایبەت بە خزم و کەسوکارە، جگەلە ئەوە ھۆکاری کە وەکوو باوەڕ و غیرەتی عەشیرەتی، زاڵێتی پیاوسالارانە، زاڵێتی فەرھەنگی، بنەمای دەسەڵاتداری، ھەبوونی داب و نەریتی ھەڵەی ھاوسەررگیری، شەڕەف پەرەستی، تێڕوانینی نەریتی سەبارەت بە ژنان و کچان و بە تایبەت لە ناوەندی قەومی ئیرانی لە پارێزگەکانی ڕۆژئاوا، ڕۆژھەڵات، کوردستان، ئەردەبێل، ئیلام، سیستان و بەلووچێستان، خوزستان و فارس لە ڕەوتی ڕوودانی کوشتاری نامووسی دیمەنێکی بەرچاوتریان ھەیە.
و زۆر بە ژانە کاتێک کە ئەو پیاوانەی قەتڵ دەکەن، زۆر کات ژنان بە ھۆی بوونی پێوەندی سێکسی ناکوژن و ھێندێ جار ژنان بە ھۆی ھەڵاتن لەماڵ، مل نەدان بە ھاوسەرگیری زۆرەملێی و زۆر جاریش بە ھۆی دەنگۆ و دڵ پیسی سەبارەت بەژنان دیان کوژن، ھەمووی ئەو نموونانە بەستراوە بە کولتوور و فەرھەنگی ئەو کۆمەڵگایە کە لە گەڵ ئابڕوو، شەڕەفی پیاوان لە دژایەتی دایە و بەرەنجامەکەی کوشتنی نامووسیە، زۆر بە ژانتر ئەو بارودۆخەیە کە لە نێوی دا ژنێک بە زۆر دەستدرێژیبەسەر
دابکرێ و ھەم ببێتە ھۆی سەرشۆڕی و بێ نامووسی بنەماڵەکەی و کوشتنی دەبێتە ھۆی پاراستنی ئابڕوی بنەماڵەکەی.
ڕیشەی تەواوی ئەو ھۆکارانە بۆ کوشتنی ژنان بیر و باوەڕی ھەڵەیە کە لە ڕابردووە بۆ کۆمەڵگەی ئێمە بەجێماوە یاسای نابەرابەری ئایینیش بۆتە ھۆی پایەدار بوونی ئەو جۆرە باوەڕانە و دەتوانین بڵێن کە یاسای ئایینی بە شێوەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەستێنی بۆ برەوی ئەو جۆرە توندوتیژیانە دژ بە ژن دابین کردووە و لق و پۆی حوکمە شەرعییەکانی ئیسلام کە تەنیا سەرچاوەی پێڕاگەیشتن بە تاوانەکان لە وڵاتی ئێرانە، لە پێناوی پێشێل کردن و گرنگی پێنەدان بە مافی ژنان بڕیار دەدات لە ئەو یاسایانەدا ژنان ژێرفەرمانی بڕیاری مێردەکانیان و پیاوان بەرپرسی ژنان وگرینگ تر ئەوەیە کە داوێن پاکی و ناپاکی ھەر لە لایەن ئەو ئامۆژیارە ئایینیانە بە خەڵک دەناسرێن و ھەر بەم ھۆیە لە وەھا کۆمەڵگایەک کەمترین سزا بۆ بکوژانی نامووس دیاری دەکرێت بە داخەوە لە ئەو کۆمەڵگایانەدا ئەگەر پیاوانیش ژنان بۆ کردەوەی بە ڕواڵەتی داوێن پاکی سزا نەدەن، خۆدی دەزگای قەزایی ئەوان بە تاوانبار دەناسێنێ و سزایان پێ دەدات.
کەواتە لەوەھا کۆمەڵگایەک، وشەی نامووس لەو ڕەستانەیە کە نرخێکی یەکاویەکی ھەیە و پێشاندەری ڕاستێتی کۆمەڵگا و فەرھەنگە و خەڵکی ئەو کۆمەڵگایە وا لە نێو دۆب و نەریتی کۆن قوم بوون کە کوشتن بە بیانووی نامووس و پاراستنی شەڕەف تاوان ئەژمێردە ناکرێ بەڵکوو بە جۆرێک ئەو ھەنگاوە پارێزەری لە نامووسە و بەداخەوە لە وڵاتی ئێران لە لایەن دەسەڵاتدارانیش بە ئاشکرایی لایەنگری لە ئەو کەسانە دەکرێت و بە پێدانی کەمترین سزا بۆ تاوانکاران دادەپۆشرێ، ئێستاکە لە ئێران بە ھەبوونی کەلێنی نەسڵی و ڕووبەڕووبونەوەی نەسڵی نوێ لەگەڵ بەھاکانی دونیای ئێمڕۆیی و بەیارمەتی پانتای مەجازی نەسڵی نوێ توانیویانە تاڕادەیەک خۆیان لە چەنگی بیروباوەڕی غەڵەت سەبارەت بە نامووس و ژنان ڕزگار بکەن، بەڵام ئەوە بەو مانای کەم بوونەوەی کوشتنی نامووس لە ئێران نییە، چۆنکە ھەڵکەوتی نوێ دەبێتە ھۆی ڕووبەڕووبونەوەی دوو نەسڵی کۆن و نوێ بەم پێیە کاتێک کە دابین کردنی پێوەندی لە گەڵ غەیری ھاوڕەگەز لە نێو فەرھەنگێک مانایەکی خەراپی ھەبێ، نەسڵی نوێ دەکەوێتە ژێر کاریگەری مودێڕن و تاکخوازی و کەڵک وەرگرتن لە پانتای مەجازی و میدیاکانی دەرەکی بەبێ ئاوێتەکردنی فەرھەنگی کەڵک وەرگرتن لە ئەو تێکنۆلۆژییە لە گەڵ فەرھەنگی کۆن و بە دابین کردنی پێوەندی لە گەڵ غەیری ھاوڕەگەز و بە نۆڕماڵ بوونی ئەو مافە بۆ خۆیان لە بەرامبەر نەسڵی ڕابردووی پیاو سالاری ڕووبەڕوودەبنەوە کە چاوەدێری نامووس و ھەڵسوکەوتی ژنان گرێدراو بە خۆیان دەزانن و ئەو بەرامبەری و دواکەوتنی فەرھەنگی بەستێن بۆ کوشتاری نامووسی دابین دەکات و زۆر جێ سەرسامی نییە کە ھەموو ڕۆژێک شایەتی کوشتاری نامووسی دزێو و دڵتەزێن لە ئێرانین.
کۆمەڵگایەک کە بنەماکەی لە سەر پیاوسالاری دابین کراوە و دەسەڵاتدارنی ھیچ بایەخێک بە ژنان نادەن لە وەھا وڵاتێک پیاوان چۆن پشتیان گەرمە لە لایەن بڕیاردەرانی دژ بەژن، ژن بە سامانی خۆیان و تەنیا وەکوو ئامرازێک بۆ زاووزێ و پێویستی سێکسی خۆیان ئەژمێردە دەکەن و بۆیە دەستدرێژی و چاولێکردنی ژنەکانیان وەکوو دەستدرێژی غەریبەیە بە مڵکی خۆیان ڕەچاودەکەن کە دەبێ دژ بە ئەو کردەوەیە ناڕەزایەتی دەربڕن، لە ئەو کومەڵگایەدا غیرەت بۆ دابین کردنی پێوەندی سێکسی تەنیا بۆ ژنانە و پیاوان بۆ پێوەندی سێکسی مەودا پێدراون و ژنان دەبێ لە ھەر بارودۆخێک بە وێنەی نامووس ھێژایی خۆیان ڕابگرن چۆن نامووس لای پیاوان یانی پلە و پایە، و لەو کۆمەڵگایە پیاو وەکوو کەسێکی نامووس پەرەست و لەقاڵبی قارەمان دەناسێندرێ و بە لەناوچوونی بەھا و ڕێسا گیانی خۆی دەخاتە نێو مەترسی و ئەو پیاوانە نەتەنیا سەرکۆنە ناکرێن بەڵکوو دەسخۆشیان لێدەکرێ و بە جۆرێک ئەو کردەوەیە بڕەوی پێدەدرێ.
لە کۆتایی دەبێ بڵێن کە کوشتاری نامووسی ھەمان فەرھەنگی توندوتیژی دژ بە ژنانە کە لە کومەڵگەی نەریتی دەسەڵاتدارە و گۆڕانکاری ئەو فەرھەنگە پێویستی بە زمانێکی زۆرە و ناتوانین بە ئاسانی دڵ بەوە خۆش کەین کە کوشتنی ژنان بە بیانووی پاراستنی نامووس پیاوان ڕوو بە پووکانەوە بەرێت و لە ناو بچێت ئەو دیاردە گرژە ڕیشەی لە بەھا و ڕێسای غەڵەتی ڕابردوو ھەیە، کە بۆ لە ناوبردنی ئەو ڕێسا غەڵەت و نایاسایی و نائینسانییە، دەبێ چالاک وانانی بزوتنەوەی ژنان لە تەنیشت چالاک وانانی بزوتنەوەی مەدەنی دەست بە دەستی یەکتر بدەن و یاکوو بە ئاشکرا کردنی بیر و باوەڕی ھەڵە جێگەی ڕاستەقینەی ژنان لە کۆمەڵگەدا برەو بدەن و ھەروەنا ئاگادار کردنەوەئ ژنان سەبارەت بە مافی خۆیان و پیاوان سەبارەت بە جێگە و پێگەی بە نرخی مرۆڤ بەڵکوو ڕێگە چارەیەک بێ بۆ ئەو جۆرە توندوتیژییانە.
وەنەوشە کەریمزادە
https://t.me/yeketijnan/9204
http://www.nkae-shora.com/index/?p=2774
